Hệ miễn dịch: Vai trò và cách cải thiện hiệu quả ngay tại nhà

Hệ miễn dịch đóng vai trò rất quan trọng đối với việc bảo vệ sức khỏe của con người. Nếu mất cân bằng hệ miễn dịch tự nhiên có thể dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm. Chính vì vậy, bạn không nên chủ quan thay vào đó cần tìm hiểu về hệ miễn dịch và cách cân bằng chúng ngay tại nhà để bảo vệ sức khỏe

Hệ miễn dịch là gì? Các loại hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch tiếng anh gọi là “Immune System” – một hệ thống được tạo thành từ mạng lưới các tế bào đặc biệt, protein, mô và cơ quan. Chúng phối hợp với nhau để bảo vệ con người trước các loại vi trùng, vi sinh vật gây hại có trong cuộc sống hàng ngày. Hệ miễn dịch tấn công những yếu tố gây bệnh cho thông qua một loạt các bước được gọi là phản ứng miễn dịch.

Khác với hệ thống thần kinh, hệ miễn dịch phức tạp hơn và nằm ở khắp các nơi trong người, bao gồm: Amidan cổ họng, tủy xương, da, hạch bạch huyết, lá lách, niêm mạc mỏng bên trong mũi, họng, hệ thống tiêu hóa và bộ phận sinh dục. Việc phân bố rải rác như vậy giúp hệ miễn dịch hình thành và lưu trữ các tế bào, đồng thời duy trì hoạt động liên tục nhằm giữ cho toàn bộ cơ thể luôn khỏe mạnh.

Theo y học, ở người có 3 loại miễn dịch gồm:

Miễn dịch bẩm sinh

Mỗi người khi sinh ra đều có một lượng miễn dịch nhất định, chúng có tác dụng như một tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại mầm bệnh tấn công vào cơ thể.

Miễn dịch thích ứng

Đây là quá trình bảo vệ cơ thể khỏi mầm bệnh khi chúng xâm nhập vào cơ thể. Nếu con người tiếp xúc với bệnh tật hoặc tiêm vacxin thì cơ thể sẽ tự tạo ra một loại kháng thể có tác dụng chống lại các mầm bệnh khác nhau. Đây được gọi là quá trình tạo bộ nhớ miễn dịch vì hệ thống miễn dịch có khả năng nhớ những tác nhân đã gây bệnh trước đó.

Miễn dịch thụ động

Đây là loại miễn dịch được “mượn” từ một nguồn khác, và không tồn tại được trong thời gian dài. Ví dụ như em bé nhận kháng thể của mẹ qua nhau thai, tiêm chủng,…

Các tế bào quan trọng trong hệ miễn dịch

Tế bào bạch cầu được gọi là leukocytes, đây là thành phần chính của hệ thống miễn dịch. Tế bào này lưu thông trong các mạch máu, mạch bạch huyết song song với các tĩnh mạch và động mạch trong cơ thể con người. Do đó, chúng luôn luôn tuần tra liên tục và tìm kiếm mầm bệnh trong cơ thể. Khi tìm thấy mục tiêu, các tế bào bạch cầu sẽ bắt đầu nhân lên, đồng thời gửi tín hiệu đến các tế bào khác để loại bỏ tác nhân gây hại.

Các tế bào bạch cầu được dự trữ ở nhiều nơi khác nhau trong cơ thể, chúng được gọi là các cơ quan bạch huyết bao gồm:

• Tuyến ức: Có vị trí nằm giữa phổi và ngay dưới cổ.
• Lá lách: Đây là cơ quan lọc máu nằm phía trên bên trái của bụng.
• Tủy xương: Tủy xương nằm ở trung tâm của xương giúp tạo ra các tế bào hồng cầu.
• Hạch bạch huyết: Hạch bạch huyết là các tuyến nhỏ ở khắp cơ thể, được liên kết với nhau bởi các mạch bạch huyết.

Có hai loại bạch cầu chính:

Thực bào

Đại thực bào là những tế bào tấn công mầm bệnh bằng cách bao quanh, hấp thụ và phá vỡ chúng. Một số loại thực bào trong hệ miễn dịch gồm:

• Bạch cầu trung tính: Loại thực bào này phổ biến nhất, chúng có xu hướng tấn công các loại vi khuẩn.
• Monocytes: Đây là thực bào lớn nhất, đóng nhiều vai trò quan trọng trong miễn dịch.
• Đại thực bào: Đây là loại thực bào có vai trò truy tìm mầm bệnh, bên cạnh đó cũng loại bỏ các tế bào chết và sắp chết.
• Tế bào mast: Loại thực bào này có nhiều vai trò khác nhau nhưng quan trọng nhất là giúp chữa lành vết thương và chống lại mầm bệnh.

Tế bào lympho

Tế bào lympho có vai trò giúp cơ thể ghi nhớ những mầm bệnh gây hại cho cơ thể trước đó và nhận ra chúng nếu quay lại tấn công lần nữa. Tế bào lympho được sản sinh bên trong tủy xương. Khi hoạt động, một số sẽ ở lại tủy và phát triển thành tế bào lympho B, một số khác sẽ đi đến tuyến ức và trở thành tế bào lympho T.

• Tế bào lympho B: Có vai trò tạo ra các kháng thể và giúp cảnh báo các tế bào lympho T.
• Tế bào lympho T: Đây là loại tế bào giúp phá hủy các tế bào bị tổn thương trong cơ thể và giúp cảnh báo các bạch cầu khác.

Vai trò quan trọng của hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch khỏe mạnh có thể mang lại nhiều lợi ích cho cơ thể như:

Bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm bệnh

Nguyên nhân khiến con người mắc bệnh thường do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, và nấm gây ra. Các tác nhân này có ở khắp mọi nơi và có thể xâm nhập gây bệnh một cách dễ dàng. Khi đó, nếu hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ tự phản ứng miễn dịch theo các bước sau:

• Bước 1: Hệ miễn dịch tạo ra một rào cản ngăn chặn mầm bệnh hoặc các kháng nguyên lạ xâm nhập vào cơ thể. Ví dụ trong cơ thể luôn có hệ miễn dịch đường ruột, khi các tác nhân gây viêm ruột xuất hiện, chúng có thể tạo ra rào bảo vệ ruột.
• Bước 2: Nếu các tác nhân gây bệnh có thể vượt qua khỏi hàng rào, hệ miễn dịch tiếp tục sản sinh tế bào bạch cầu, hóa chất và protein khác để tấn công và phá hủy những yếu tố gây hại này trước khi chúng bắt đầu phân chia.
• Bước 3: Trong trường hợp thất bại, hệ thống miễn dịch tăng cường hoạt động mạnh mẽ hơn nữa để kìm hãm mầm mống gây bệnh phát triển.

Hệ miễn dịch trong cơ thể có thể nhận ra hàng triệu kháng nguyên khác nhau và sẽ phát huy toàn bộ chức năng cần thiết để loại bỏ hết các yếu tố gây bệnh xâm nhập. Nếu cơ thể khỏe mạnh và hệ thống hoạt động một cách bình thường chúng có thể ngăn chặn các vấn đề sức khỏe từ cảm lạnh cho đến bệnh ung thư nguy hiểm.

Hệ miễn dịch tốt tạo kháng thể chống bệnh cũ tái phát

Khi sinh ra cơ thể con người có hệ miễn dịch và sức đề kháng nhất định, chúng sẽ được cải thiện dần theo thời gian. Ví dụ khi trẻ em mắc các bệnh cảm vặt, hệ thống miễn dịch sẽ tạo ra một “ngân hàng” kháng thể ngay trong lần đầu tiên tiếp xúc và hình thành khả năng chống lại chúng trong tương lai.

Tuy nhiên quá trình này chỉ diễn ra khi còn trẻ, về già hệ miễn dịch trở nên kém đi và dễ dẫn đến các bệnh viêm khớp, ung thư hơn.

Các loại rối loạn hệ thống miễn dịch thường gặp

Hệ thống miễn dịch rất phức tạp, nếu chế độ sinh hoạt không khoa học hoặc gặp tác nhân xấu rất dễ bị rối loạn. Theo nghiên cứu, có ba loại rối loạn miễn dịch như sau:

Suy giảm miễn dịch

Suy giảm miễn dịch phát sinh khi một hay nhiều phần của hệ thống miễn dịch không hoạt động. Các tác nhân dẫn đến tình trạng này bao gồm tuổi tác, béo phì và nghiện rượu, suy dinh dưỡng, HIV/ AIDS.

Suy giảm miễn dịch chia thành hai dạng chính:

• Suy giảm miễn dịch bẩm sinh (nguyên phát) là do một hay nhiều thành phần thiết yếu trong hệ miễn dịch bị mất đi hoặc hoạt động không bình thường do những khiếm khuyết di truyền. Tình trạng này có thể dẫn đến nhiều thể bệnh khác nhau như: suy giảm miễn dịch dòng tế bào lympho T, suy giảm miễn dịch dòng tế bào lympho B và suy giảm miễn dịch phối hợp (kết hợp cả dòng B và dòng T).
• Suy giảm miễn dịch mắc phải (thứ phát) là tình trạng suy giảm do các bệnh xảy ra ở một người trước đó khỏe mạnh bình thường. Tình trạng này thường gặp ở các bệnh nhân mắc bệnh lý nặng, phải nằm viện điều trị. Triệu chứng suy giảm miễn dịch có thể được phục hồi nếu bệnh lý đó được điều trị dứt điểm.

Tự miễn dịch

Tự miễn dịch là quá trình hệ thống miễn dịch tiêu diệt nhầm các tế bào khỏe mạnh thay vì các mầm bệnh lạ hoặc các tế bào bị lỗi. Quá trình này có thể dẫn đến các bệnh nguy hiểm gồm: Celiac, tiểu đường loại 1, viêm khớp dạng thấp hay bệnh Graves.

Quá mẫn

Hệ miễn dịch quá mạnh gây phản ứng thái quá dẫn đến làm hỏng các mô khỏe mạnh. Một trong những trường hợp dễ gặp loại rối loạn này là cơ thể sốc phản vệ dẫn đến phản ứng mạnh với chất gây dị ứng, có thể đe dọa đến tính mạng.

Hệ miễn dịch suy yếu hoặc mất đi do đâu? Có gây nguy hiểm không?

Hệ miễn dịch tự nhiên suy giảm, thậm chí mất đi khiến cơ thể bị giảm hay hoàn toàn mất đi khả năng đề kháng với sự tấn công của các tác nhân gây hại từ bên ngoài. Điều này dễ dẫn đến tình trạng nhiễm trùng ở mức độ nặng, thậm chí còn ảnh hưởng đến tính mạng.

Hệ miễn dịch và sức đề kháng suy giảm gây ảnh hưởng rất lớn đến cơ thể con người. Tình trạng này thường do một số nguyên nhân dưới đây:

Chế độ ăn uống 

Ăn uống cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hệ miễn dịch và rất dễ khiến chúng trở nên suy yếu hơn. Một số thói quen ăn uống làm gia tăng tình trạng này có thể kể đến như:

• Ăn nhiều chất đạm: Bổ sung quá nhiều đạm, đặc biệt là đạm có nguồn gốc từ động vật như thịt và sữa, khiến cơ thể sản xuất nhiều hormone IGF 1. Đây là một loại hormone đẩy nhanh sự già hoá và cản trở hoạt động của hệ miễn dịch.
• Ăn nhiều đồ ngọt: Bổ sung quá nhiều đường có thể làm giảm khả năng tiêu diệt vi khuẩn của cơ thể. Theo nghiên cứu đăng trên American Journal of Clinical Nutrition chứng minh sử dụng 100g đường cản trở đáng kể năng lực chống vi khuẩn của bạch cầu trong suốt 5 giờ sau khi ăn.

Tuổi tác

Tuổi tác được cho là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tình trạng suy giảm miễn dịch. Chính vì vậy, độ tuổi này cơ thể dễ gặp phải các căn bệnh về nhiễm trùng và ung thư. Đặc biệt, so với người trẻ, người già có nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm cao hơn, thậm chí có tỉ lệ tử vong hơn khi đã mắc bệnh.

Theo các nhà nghiên cứu, nguy cơ gia tăng bệnh tật ở những người già là do sự sụt giảm các tế bào T – tế bào quan trọng của hệ miễn dịch có chức năng chống lại sự nhiễm trùng. Khi đó hệ miễn dịch bị suy yếu, cơ thể không đủ sức để chống lại các yếu tố ngoại lai tấn công và dễ mắc bệnh lý hơn.

Không uống đủ nước

Cơ thể con người mỗi ngày cần phải bổ sung ít nhất 1,5 lít nước để duy trì các hoạt động sống và loại bỏ các độc tố ra khỏi cơ thể.  Nếu không bổ sung đủ lượng nước sẽ dẫn đến tình trạng mệt mỏi, khó chịu, cơ thể suy nhược, lão hóa nhanh và giảm miễn dịch tự nhiên.

Uống nhiều rượu

Uống rượu thường xuyên sẽ làm giảm phản ứng của hệ miễn dịch với các mầm bệnh xâm nhập. Vì chất chuyển hóa chính của rượu là acetaldehyde có khả năng làm suy yếu chức năng nhung mao trong phổi khiến cơ quan này dễ bị vi khuẩn và virus tấn công gây bệnh.

Ngủ kém

Ngủ không đủ giấc, mất ngủ kéo dài khiến cơ thể sẽ không sản xuất đủ melatonin. Từ đó, hệ miễn dịch không thể tạo đủ tế bào máu trắng để bảo vệ cơ thể  trước các tác nhân gây hại.

Thừa cân

Tình trạng thừa cân, béo phì không tốt cho sức khỏe tim, não, các cơ quan nội tạng khác trong cơ thể và cả hệ miễn dịch. Nếu bạn không kiểm soát cân nặng của mình sẽ dẫn đến mất cân bằng hormone và suy yếu khả năng chống nhiễm trùng của hệ miễn dịch.

Căng thẳng, mệt mỏi

Theo Viện Ung thư Quốc gia Mỹ cơ thể trong tình trạng căng thẳng lâu ngày có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch. Khi căng thẳng khiến não bộ đẩy mạnh sản xuất các hormone cortisol, qua đó làm suy yếu chức năng của các tế bào T chống nhiễm trùng.

Không khí ô nhiễm

Một trong những nguyên nhân dẫn đến suy giảm miễn dịch có thể kể đến là không khí ô nhiễm. Các nhà khoa học đã phát hiện khói bụi ô nhiễm có khả năng khống chế tế bào T vốn đóng vai trò then chốt của hệ miễn dịch. Do đó nếu sống trong môi trường này lâu ngày có thể gây ra tình trạng sưng viêm trong cơ thể.

Ít vận động

Lười vận động sẽ làm giảm sự hấp thụ những dưỡng chất thúc đẩy hệ miễn dịch hoạt động khỏe mạnh. Do đó, người vận động kém thường có sức khỏe yếu và dễ mắc bệnh tật hơn so với bình thường.

Cách tăng cường miễn dịch tự nhiên cho cơ thể

Bạn có thể tự cải thiện hệ miễn dịch của cơ thể bằng một số cách sau:

Tiêm vacxin

Vacxin là chế phẩm mang kháng nguyên có nguồn gốc từ các sinh vật gây bệnh hoặc có cấu trúc tương tự như các kháng nguyên của nó. Khi tiêm vacxin có thể ngăn sinh vật gây bệnh phát triển, đồng thời kích thích hệ thống miễn dịch có lợi thích nghi và tạo các kháng thể mới.

Quá trình này sẽ giúp hệ miễn dịch ở người ghi nhớ kẻ thù và tự biết cách bảo vệ cơ thể trong những lần chạm mặt về sau. Tuy nhiên, một số loại vacxin có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn như sốt, đau nhức và sưng tấy tại chỗ tiêm do đó, bạn cần cân nhắc và nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.

Hạn chế lạm dụng kháng sinh

Thuốc kháng sinh thường được chỉ định để ức chế và tiêu diệt những vi khuẩn có hại trong cơ thể. Tuy nhiên loại thuốc này có thể gây ra tác dụng phụ nguy hiểm nếu dùng quá liều hoặc dùng trong thời gian dài. Đặc biệt, kháng sinh có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc và dẫn đến các tình trạng nguy hiểm. Do đó, bạn chỉ nên sử dụng kháng sinh chữa bệnh theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Cải thiện chế độ ăn uống

Bổ sung đủ chất dinh dưỡng giúp hệ miễn dịch của cơ thể hoạt động tốt hơn. Do đó, bạn cần bổ sung rau xanh, trái cây và các thực phẩm có đặc tính kháng khuẩn, chống nhiễm tốt như sắt, kẽm, đồng, vitamin A, C, E, protein,..

Có chế độ sinh hoạt khoa học

Để tránh gặp tình trạng rối loạn miễn dịch bạn cũng cần có chế độ sinh hoạt hợp lý. Tốt nhất nên nghỉ ngơi đúng giờ, tránh làm việc quá sức hoặc để cơ thể gặp tình trạng stress, căng thẳng. Bên cạnh đó, bạn cũng cần ngủ đủ giấc, tránh thức quá khuya.

Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục thường xuyên cũng là giải pháp nâng cao sức khỏe và hệ miễn dịch cho cơ thể. Do đó, mỗi ngày bạn tập thể dục 20 – 30 phút sẽ giúp bảo vệ cơ thể và phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh tật hiệu quả. Bạn có thể thực hiện các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, đạp xe, cầu lông, yoga,..

Sử dụng nước ion kiềm 

Bổ sung đủ nước, nhất là nước ion kiềm cũng góp phần cải thiện và nâng cao hệ miễn dịch cho cơ thể. Ngoài ra loại nước này còn rất giàu Hydrogen với khả năng loại bỏ gốc tự do, chống oxy hóa cao. Do đó, khi dùng hàng ngày nước ion kiềm có thể ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh, làm chậm và giảm quá trình lão hóa và giải độc cho cơ thể.

Tuy nhiên để đạt được hiệu quả tốt bạn nên tham khảo sử dụng nước ion kiềm tươi tại máy điện giải. Loại máy này đã được nghiên cứu và phát triển rộng rãi tại Nhật từ nhiều năm qua. Hiện máy lọc nước ion kiềm đã có mặt tại Việt Nam, bạn có thể tham khảo mua ở một số địa chỉ mua uy tín như Vuadiengiai, Điện máy xanh, Mediamart,…

Hệ miễn dịch có vai trò rất quan trọng đối với quá trình phát triển của cơ thể. Do đó, bạn nên tự thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày để cơ thể luôn tự miễn dịch, loại bỏ nguy cơ mắc bệnh nguy hiểm.