Oxy Hóa Là gì? Tìm Hiểu Về Chất Chống Oxy Hóa Tự Nhiên

Trong những năm gần đây, người ta đã chú ý nhiều đến lĩnh vực hóa học gốc tự do và câu hỏi “oxy hóa là gì”. Chúng làm thay đổi bất lợi lipid, protein và DNA gây ra một số bệnh lý ở người. Vì vậy, việc tìm kiếm các hợp chất tự nhiên, không độc hại với hoạt tính chống oxy hóa đã được tăng cường. Bài tổng quan này cung cấp một cái nhìn tổng quan ngắn gọn về oxy hóa, chất chống oxy hóa và vai trò của các nó trong cơ thể.

Oxy hóa là gì? Tác động của nó với cơ thể con người

Oxy hóa là quá trình xảy ra phản ứng hóa học khi các electron được chuyển sang chất oxy hóa dẫn đến các gốc tự do hình thành. Tuy nhiên để hiểu hơn về quá trình này trước hết bạn đọc cần nắm rõ khái niệm chất oxy hóa là gì? 

Theo đó chất oxy hóa hay còn gọi là các gốc tự do là phân tử electron chưa thành cặp hoặc đơn lẻ. Thường các phân tử này sẽ được gắn kết với nhau bởi các cặp electron. Tuy nhiên trong quá trình phân chia chúng bị mất cân bằng điện tích dẫn đến xu hướng chiếm electron từ những phân tử khác trong tế bào như lipid, protein, ARN, ADN,.. 

Quá trình này xảy ra có thể theo phản ứng dây chuyền hoặc kéo dài dẫn đến tình trạng stress oxy hóa, khiến các tế bào bị tổn thương, biến đổi và rối loạn chức năng. Theo các nhà khoa học, bình thường khi cơ thể khỏe mạnh, tế bào có thể đủ sức để trấn áp các gốc tự do nhờ chất chống oxy hóa nội sinh. Tuy nhiên khi hệ miễn dịch suy yếu, cơ thể lão hóa thì các gốc tự do sẽ hoạt động mạnh và tấn công tế bào. Hệ quả là quá trình oxy hóa diễn ra, xuất hiện nhiều căn bệnh nguy hiểm như tim mạch, đái tháo đường, ung thư,… 

Được biết các gốc tự do có thể hình thành do quá trình trao đổi chất tự nhiên trong cơ thể hoặc do những yếu tố môi trường. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành gốc tự do bao gồm: Ô nhiễm môi trường, hút thuốc thường xuyên, tiếp xúc với tia cực tím,… 

Oxy hóa tế bào có tác hại gì với sức khỏe con người?

Oxy hóa là gì phần bài viết bên trên chúng tôi đã giúp bạn đọc tìm hiểu. Hãy cũng theo dõi tiếp để biết được những tác hại nguy hiểm của quá trình này với cơ thể và giải thích lý do vì sao chúng ta cần bổ sung đầy đủ chất chống oxy hóa. 

Theo các nhà khoa học, các gốc tự do nếu để phát triển quá mức có thể làm tổn thương nghiêm trọng đến tế bào. Rất nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra mối liên hệ giữa stress oxy hóa và những căn bệnh nguy hiểm như  Alzheimer, tim mạch, bệnh tự miễn, ung thư, đục thủy tinh thể,… 

Không những thế, gốc tự do còn có khả năng phá rách màng tế bào, khiến chúng không thể tăng trưởng và phát triển. Lâu dần các tế bào sẽ chất đi, khiến quá trình lão hóa diễn ra nhanh chóng. Gốc tự do cũng là thủ phạm tạo ra các lipofuscin tích tụ dưới da, dẫn đến hiện tượng thâm, sạm, nám và những thay đổi ngoại hình như rụng tóc, da nhăn nheo,…

Quá trình chống oxy hóa trong cơ thể diễn ra như thế nào?

Được biết các chất chống oxy hóa trong cơ thể hoạt động trong hệ thống phòng thủ ở các cấp độ khác nhau như ngăn ngừa, sửa chữa và loại bỏ. Tại tuyến phòng thủ đầu tiên chất chống oxy hóa ngăn ngừa, ngăn chặn sự hình thành của các gốc tự do. Mặc dù cơ chế chính xác và vị trí của sự hình thành vẫn chưa được làm sáng tỏ, nhưng sự phân hủy hydroperoxide và hydro peroxit do kim loại gây ra phải là một trong những yếu tố quan trọng của cơ chế này. 

Tuyến phòng thủ thứ hai là các chất chống oxy hóa loại bỏ gốc tự do để ngăn chặn sự khởi đầu chuỗi và hoặc phá vỡ các phản ứng lan truyền chuỗi. Các chất chống oxy hóa loại bỏ gốc nội sinh khác nhau đã được biết đến như một số chất ưa nước và một số chất ưa mỡ. Trong đó Vitamin C, axit uric, bilirubin, albumin và thiols là các chất chống oxy hóa ưa nước; vitamin E và ubiquinol là các chất chống oxy hóa loại bỏ gốc ưa mỡ. 

Tuyến phòng thủ thứ ba là chất chống oxy hóa sửa chữa. Các enzym phân giải protein, proteinase, protease và peptidase, có trong bào tương và trong ty thể của tế bào. Từ đó  loại bỏ các protein bị oxy hóa biến đổi và ngăn chặn sự tích tụ của các protein bị oxy hóa.

Các hệ thống sửa chữa DNA cũng đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống phòng thủ tổng thể chống lại tác hại của quá trình oxy hóa. Người ta đã biết đến nhiều loại enzym khác nhau như glycosylase và nucleases, giúp sửa chữa DNA bị hư hỏng.

Có một chức năng quan trọng khác được gọi là thích ứng, nơi tín hiệu cho việc sản xuất và phản ứng của các gốc tự do gây ra sự hình thành và vận chuyển chất chống oxy hóa thích hợp đến đúng vị trí. 

Oxy hóa là gì? Các cách chống oxy hóa hiệu quả

Oxy hóa cơ thể có nhiều tác hại nguy hiểm đến sức khỏe con người vì vậy để ngăn cản quá trình này chúng ta cần bổ sung các chất chống oxy hóa. Bạn có thể bổ sung bằng nhiều cách khác nhau bao gồm ăn thực phẩm tự nhiên, uống nước kiềm, sử dụng thực phẩm chức năng. Cụ thể: 

Sử dụng chất chống oxy hóa tự nhiên trong dinh dưỡng

Chất chống oxy hóa từ chế độ ăn uống của chúng ta đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp chất chống oxy hóa nội sinh trung hòa stress oxy hóa. Sự thiếu hụt chất chống oxy hóa dinh dưỡng là một trong những nguyên nhân của nhiều bệnh lý mãn tính và thoái hóa. Mỗi chất dinh dưỡng là duy nhất về cấu trúc và chức năng chống oxy hóa của nó.

• Vitamin E

Vitamin E là một loại vitamin tan trong chất béo có khả năng chống oxy hóa cao. Vitamin E là một hợp chất bất đối với tám đồng phân lập thể. Các nghiên cứu ở cả động vật và người chỉ ra rằng chất chống oxy hóa tự nhiên có hiệu quả gần gấp đôi so với chất chống oxy hóa tổng hợp. Bởi vì nó hòa tan trong chất béo, chất chống oxy hóa bảo vệ màng tế bào khỏi bị hư hại bởi các gốc tự do. Chức năng chống oxy hóa của nó chủ yếu nằm trong việc bảo vệ chống lại quá trình chuyển hóa lipid. Vitamin E đã được đề xuất để ngăn ngừa ung thư ruột kết, tuyến tiền liệt và ung thư vú, một số bệnh tim mạch, thiếu máu cục bộ, đục thủy tinh thể, viêm khớp và một số rối loạn thần kinh. Các nguồn cung cấp vitamin E trong chế độ ăn uống là dầu thực vật, dầu mầm lúa mì, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt, ngũ cốc, trái cây, trứng, thịt gia cầm, thịt . 

• Vitamin C 

Vitamin C còn được gọi là axit ascorbic, là một loại vitamin tan trong nước. Nó cần thiết cho quá trình sinh tổng hợp collagen, carnitine và chất dẫn truyền thần kinh. Lợi ích sức khỏe của vitamin C là chống oxy hóa, chống xơ vữa, chống ung thư, điều hòa miễn dịch. Tác dụng tích cực của vitamin C nằm trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh ung thư dạ dày, và ngăn ngừa ung thư phổi và đại trực tràng. Vitamin C hoạt động hiệp đồng với vitamin E để dập tắt các gốc tự do và cũng tái tạo dạng giảm của vitamin E. Các nguồn cung cấp vitamin C tự nhiên gồm trái cây axit, rau xanh, cà chua.

• Beta-carotene

 Beta-carotene là một dạng chất béo của carotenoid được coi là vitamin vì chúng có thể được chuyển đổi thành vitamin A. Nó là một chất chống oxy hóa mạnh và là chất dập tắt oxy đơn tốt nhất. Tuy nhiên, bổ sung beta-carotene với liều lượng 20mg mỗi ngày trong 5-8 năm có thể tăng nguy cơ ung thư phổi và tuyến tiền liệt. Nhưng những tác dụng phụ này dường như không xảy ra ở những người ăn thực phẩm có hàm lượng beta-carotene cao như loại trái cây, ngũ cốc, dầu và rau (cà rốt, cây xanh, bí, rau bina).

• Lycopene

 Lycopene, một loại carotenoid, có đặc tính chống oxy hóa và chống tăng sinh hiệu quả. Lycopene đã được chứng minh là có khả năng bảo vệ rất tốt, đặc biệt đối với ung thư tuyến tiền liệt. Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa việc ăn nhiều lycopene và giảm tỷ lệ mắc ung thư tuyến tiền liệt, mặc dù không phải tất cả các nghiên cứu đều cho kết quả nhất quán. Nguồn lycopene chính trong chế độ ăn uống  gồm cà chua nấu chín, nước ép cà chua và nước sốt cà chua,….

Nước ion kiềm

Nước ion kiềm đã trở nên phổ biến trong những năm gần đây do tác dụng của nó với sức khỏe con người. Theo các nhà khoa học, trong nước kiềm có chứa một lượng lớn hàm lượng hydro phân tử với kích thước siêu nhỏ, khả năng thẩm thấu sâu vào từng tế bào. Từ đó trung hòa gốc tự do, bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây hại. 

Hydrogen cũng là chất chống oxy hóa bền vững vì đặc tính xong sau khi làm xong nhiệm vụ trung hòa gốc tự do nó sẽ không trở thành nguyên tử thiếu điện tích như các chất chống oxy hóa bình thường. Ngược lại hydro sẽ kết hợp với oxy trong cơ thể, tạo thành nước và tự đào thải ra ngoài. 

Ngoài đặc tính chống oxy hóa, nước ion kiềm còn có khả năng trung hòa axit, bảo vệ cơ thể khỏi các yếu tố tấn công. Bạn có thể sử dụng nguồn nước này theo 2 cách là dùng nước ion kiềm đóng chai hoặc uống trực tiếp từ máy lọc. Tuy nhiên các nhà khoa học khuyến cáo, người dùng nên sử dụng nước kiềm từ máy điện phân để bảo đảm những đặc tính quý giá trong nước. 

Bổ sung thực phẩm chức năng chống oxy hóa

Nếu bạn đang áp dụng các chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc không thể bổ sung đủ chất chống oxy hóa thông qua chế độ ăn uống hàng ngày thì có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về việc bổ sung chất chống oxy hóa qua các loại thực phẩm chức năng. Thực phẩm chức năng chống oxy hóa thường có chứa các hoạt chất như vitamin A, vitamin C, vitamin E…

Các chất chống oxy hóa trong những sản phẩm này có thể giúp trung hòa các gốc tự do trong cơ thể và ngăn ngừa tế bào bị tổn hại. Tuy nhiên, bạn nên cẩn trọng khi sử dụng phương pháp bổ sung chất chống oxy hóa này vì nó có thể gây quá liều và ảnh hưởng đến sức khỏe. Ví dụ bổ sung quá liều vitamin A có thể gây dị tật bẩm sinh, quá liều beta carotene làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở những người hút thuốc, bổ sung quá liều vitamin C gây tiêu chảy, buồn nôn…

Thay đổi thói quen sống

Lối sống không lành mạnh, thường xuyên thức khuya, căng thẳng stress kéo dài, lười vận động, chế độ ăn uống không khoa học… đều có thể là tác nhân gây ra quá trình stress oxy hóa trong cơ thể. Do vậy để chống lại quá trình này bạn nên duy trì chế độ ăn uống khoa học và lối sống lành mạnh. Theo đó nên ngủ đúng giờ, không nên thức quá khuya, nên tập luyện thể dục thể thao hàng ngày với cường độ vừa phải. Nếu bị stress kéo dài, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ về các biện pháp khắc phục. Nên thêm những thực phẩm giàu chất chống oxy hóa vào chế độ ăn uống hàng ngày và hạn chế thực phẩm chiên rán, thực phẩm nhiều đường, nhiều muối… vì chúng có thể làm gia tăng các gốc tự do trong cơ thể.

Bài viết trên đây đã cung cấp đầy đủ thông tin về oxy hóa là gì, quá trình oxy hóa và lý do vì sao nên bổ sung chất chống oxy hóa cho cơ thể. Bạn nên chủ động bổ sung các chất chống oxy hóa cho cơ thể bằng các cách khác nhau để tăng cường sức khỏe và bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ bệnh tật ngay từ hôm nay.